Ομάδες συμφερόντων και διαπλοκή (άρθρο γνώμης για την εφημερίδα Θεσσαλονίκη της 21/7/2014)

Στην Ελλάδα της κρίσης έχουν γραφεί σχεδόν τα πάντα, έχουν ειπωθεί και έχουν υποστηριχθεί  τα πάντα. Η απότομη κάθοδος του βιοτικού επιπέδου επέφερε ένα γερό τράνταγμα που μέσα σε όλα οδήγησε μέρος των πολιτών στην αναζήτηση αιτιών για αυτό που μας συνέβη. Ακούστηκαν από τις πιο απίθανες και ανορθολογικές επιχειρηματολογίες και αναλύσεις μέχρι πολύ σοβαρές προσεγγίσεις που ανέδειξαν παθογένειες και αίτια που δυστυχώς στον δημόσιο χώρο δεν καταλάμβαναν μεγάλο μέρος, ιδιαίτερα στην προ κρίσης εποχή. Ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί λοιπόν σε αυτές τις προσεγγίσεις που φωτίζουν τις σκοτεινές πλευρές της Μεταπολίτευσης καθώς μόνον μέσω αυτών θα γίνει κατανοητό το μέγεθος των προβλημάτων αλλά και οι μη προφανείς αιτίες.

Στη Μεταπολίτευση συν τω χρόνω κεντρικό ρόλο έπαιξαν οι ομάδες συμφερόντων και οι ομάδες πίεσης – εν πολλοίς καθόριζαν, θα μπορούσε να πει κάποιος, την οικονομική και κοινωνική λειτουργία του κράτους. Η αυξημένη ισχύς των ομάδων συμφερόντων πέρα από γενεσιουργός αιτία κοινωνικών αδικιών και ανισοτήτων είναι ταυτόχρονα και βασικός παράγοντας αδυναμίας προσαρμογής της χώρας μας στα νέα δεδομένα. Για το λόγο αυτό πρέπει να συμπεριληφθούν στις δομικές αιτίες της χρεοκοπίας αλλά και της αδυναμίας να την ξεπεράσουμε γρήγορα και περισσότερο δίκαια.

Η διάχυτη εντύπωση έως βεβαιότητα πως οι πελατειακές σχέσεις βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του προβλήματος είναι μερικώς σωστή. Δεν φανερώνει όλη την αλήθεια. Προφανώς και οι πελατειακές σχέσεις βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας του προβλήματος όμως υπάρχει μία βολική σύγχυση που εμποδίζει την κατανόηση της αλήθειας. Οι εξατομικευμένες πελατειακές σχέσεις με τη μορφή του ρουσφετιού, της εκδούλευσης και λοιπών εξυπηρετήσεων είναι προφανώς καταδικαστέες. Είναι εύκολο να εντοπιστούν, ακόμη πιο εύκολο να καταδειχθούν ως ρίζα του προβλήματος και σίγουρα αθροιστικά επιφέρουν κάποιες σημαντικές επιβαρύνσεις στο οικονομικό σύστημα.

Είναι όμως αυτή όλη η αλήθεια; Η κραταιά αφήγηση θα συμφωνούσε. Υπήρχαν όμως πελατειακές σχέσεις που μετατρέπονταν σε ρυθμίσεις για ολόκληρες ομάδες ( επαγγελματικές ομάδες – ομάδες πληθυσμού) και προσέδιδαν στις τελευταίες προνόμια και προσόδους πέρα από κάθε λογική και αίσθηση δικαίου. Μερικοί έναντι του συνόλου. Ορισμένοι έναντι των πολλών. Συντεχνιακές πρακτικές μέσω πιέσεων, διαπραγματεύσεων, ανταλλαγής και κοινωνικές ομάδες και οργανώσεις μέσω πολιτικών πιέσεων κατάφερναν να αποσπάσουν το ζητούμενο. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν οι λεγόμενοι insiders της Μεταπολίτευσης και κάπως έτσι παγιώθηκε και η διαγενεακή διάσταση του νέου κοινωνικού προβλήματος με εμφανώς αδικημένη τη νέα γενιά που λόγω ηλικίας δεν είναι και δεν ήταν παρούσα στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων. Η πάγια αυτή τακτική που ακολουθήθηκε για πολλά χρόνια διαμόρφωσε με αυτόν τον τρόπο ένα πλέγμα ισχυρών συμφερόντων του οποίου η διάσπαση επέφερε μεγαλύτερο πολιτικό κόστος από ότι η διατήρησή του.

Πέρα από την προφανή οικονομική επιβάρυνση και την ανισοκατανομή πόρων η κατάσταση αυτή επέδρασε αρνητικά και στην ποιότητα της διακυβέρνησης καθώς η αποδοχή και ικανοποίηση τέτοιων αιτημάτων δεν μπορούσε να διαμορφώσει δημόσιες πολιτικές με στόχευση και συνέπεια. Κατακερματισμός θεσμικός, διοικητικός, οικονομικός. Η ενσωμάτωση του πληθυσμού και ο εκδημοκρατισμός επιτεύχθηκαν κάπως ανορθολογικά.

Από την άλλη πλευρά δημιουργήθηκε ένα συγκεκριμένο πλέγμα εξουσίας. Ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, μέσα μαζικής ενημέρωσης, ολιγάρχες της μεταπολίτευσης με προνομιακή πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα και σε δάνειους πόρους μέσα σε ένα σχήμα εσωστρεφούς κορπορατιστικού μοντέλου επιδιώκουν και απολαμβάνουν  αυξημένη πολιτική επιρροή. Η ανάγκη αυτονομίας της πολιτικής από εξωθεσμικά και λογής συμφέροντα είναι ισχυρή. Η αντιμετώπιση της ολιγοπωλειακής  διάρθρωση της αγοράς, του ελεγχόμενου τραπεζικού συστήματος είναι ζητήματα κομβικά.

 Η σχέση αυτών των συμφερόντων με το πολιτικό σύστημα ως μια μορφή θεσμοποιημένης διαπλοκής οδήγησε τη χώρα και πιθανώς την οδηγεί σε λάθος δρόμους. Μπορεί να μην υπάρχουν τα τυπικά χαρακτηριστικά έκνομης πράξης – εξ ου και ο όρος θεσμοποιημένη διαπλοκή- αλλά δεν αμφισβητεί κανείς ότι είναι επίσης βλαπτική με τις ομάδες συμφερόντων και τα αποτελέσματα της δράσης τους που περιγράφονται ανωτέρω.

Μια προοδευτική πολιτική πρόταση που θα στοχεύσει σε μια εναλλακτική προοδευτική πρόταση διακυβέρνησης οφείλει να αναδείξει αυτές τις παθογένειες. Όχι μόνον τις παθογένειες των ομάδων πίεσης και συμφερόντων αλλά και την διαπλοκή στα πολύ υψηλά κλιμάκια της εξουσίας και της οικονομικής και πολιτικής ζωής. Μόνον έτσι μπορεί να επιτύχει μερική κοινωνική νομιμοποίηση των όποιων εκσυγχρονιστικών της παρεμβάσεων και την αποδοχή ή την ανοχή κρίσιμου μεγέθους του εκλογικού σώματος.